«Մենք նյութական ենք շատ, հոգևորը էապես զիջում է»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը գրող, գրականագետ, հրապարակախոս ՆՈՐԱՅՐ ԱԴԱԼՅԱՆՆ է:

«ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ԳԼԽԻ ՏԱԿ ՓԱՓՈՒԿ ԲԱՐՁ ԴՆԵԼ»

-Պարոն Ադալյան, ամիսներ առաջ Հակոբ Պարոնյանի անվան թատրոնում կայացավ Ձեր «Լոմբարդ» թատերգության պրեմիերան` Երվանդ Ղազանչյանի բեմադրությամբ: Մինչ այդ Ձեր թատերգությունները բեմադրվում էին Հ. Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոնում, ինչպե՞ս պատահեց, որ սոցիալական շեշտված բովանդակություն ունեցող այս թատերախաղը բեմ հանվեց երաժշտական կոմեդիայի թատրոնում:
-Ավելի վաղ գրել էի «Լոմբարդ» վերնագրով պատմվածքը: Երվանդ Ղազանչյանն այն շատ հավանեց և խնդրեց, որ իրենց թատրոնի համար պիես գրեմ: «Լոմբարդ» պիեսի հիմքում հենց այդ պատմվածքն է: ՈՒրախ եմ, որ այն բեմադրվեց: Պիեսը ոչ միայն իմ արձակի և դրամատուրգիայի գեղագիտության շրջանակում է, այլև արձագանքում է մարդկային, սոցիալական, նույնիսկ ազգային որոշակի խնդիրների: Ներկայացմանը, մեղմ ասած, դրական են արձագանքել մտավորականները, ստեղծագործող անձինք: Շատերը բեմում իրենց են տեսել, ճանաչել սեփական ճակատագիրը: Ճիշտ նկատեցիք, որ նախկինում պիեսներս ներկայացվել են դրամատիկական թատրոնում: Առաջին անգամ է, որ բեմադրվում եմ Պարոնյանի թատրոնում: Ես ունեմ երեք պիես` մեկական գործողությամբ, որոնք փոխլրացնում են իրար: Վերնագրված են «Եվա», «Ադամ», «Օձ»: ՈՒզում եմ երեքին ընդհանուր վերնագիր տալ` «Աստվածային կատակերգություն»: Թե ինչ կստացվի, չգիտեմ, բայց այդ եռագրությունը պատրաստվում եմ ներկայացնելու դրամատիկական թատրոնին: Թվում է, թե դրամատիկական ստեղծագործություններն ավելի շատ պիտի գրվեն թատրոնի համար, բայց ես ավելի շատ ինքս ինձ համար եմ գրում: Իհարկե, դրամատուրգիան պետք է լինի թատրոնի համար, բայց թատրոնն էլ պետք է լինի հանուն դրամատուրգիայի, հանուն գրականության: Իմ պիեսներում խոսում են` գրական տեքստի արժեքը բարձրացնելով: Դրամատուրգիան, ի վերջո, գրականություն է, չէ՞: Ճիշտ է, բեմում ներկայացնելիս շատ բան փոխվում է, բայց հիմքում գրականություն է: Երբ կարդում եմ մեր 50-60-ականների պիեսները, դրանցում գրականություն չեմ գտնում, դրանք շատ խախուտ են այդ առումով: Ընդամենը տեքստեր են` գրված բեմի համար: Լավ բեմադրիչների պարագայում, ինչպիսիք էին Աճեմյանը կամ Ղափլանյանը, դրանք հրավառություն են առաջացրել, բայց ավելին չեն եղել, քան տեքստ` բեմի համար: Այնինչ պետք է լինի գրականություն բեմի համար: Սա ինձ համար շատ կարևոր մոտեցում է:
-Այդ չափանիշների դրամատուրգիան այսօր ունի՞ իր հասցեատերը, իր հանդիսատեսը, թե՞ առավել նախընտրելի են շոուները:
-Իհարկե, այսօր, ցավոք, շոուների ժամանակն է: Անուններ չեմ ուզում տալ, բայց մեկը կտամ` Նարեկ Դուրյան: Նրա ներկայացումները թատրոնի հետ կապ չունեն: Թատրոնն ուրիշ բան է, շատ բարձր երևույթ: Պիեսը և բեմադրությունը պետք է լինեն և՛ լայն հասարակության համար, և՛ էլիտայի համար: Արմեն Խանդիկյանի բեմադրություններում էլիտային մոտեցումը պահպանվում է: Այդ մոտեցումը կա նաև «Լոմբարդում»:
-Բայց «Լոմբարդում» կան նաև շոուի տարրեր:
-Չեմ ուզում համաձայնել «շոու» բառի հետ: «Լոմբարդում» կա բեմական տեսիլք և՛ լայն հանդիսատեսի համար, և՛ էլիտայի: Այս ներկայացման մեջ պարզ հանդիսատեսը տեսնում է գետնատարած կյանքը, այն կյանքը, որով բոլորս ենք ապրում, ցավոք: Մենք նյութական ենք շատ, հոգևորը էապես զիջում է: «Լոմբարդում» կա նաև հոգևորը: Նկատի ունենալով կոմեդիայի թատրոնի բնույթը` Ղազանչյանն իրավացիորեն ոչ մի կողմն էլ չի անտեսել: Նա արել է բեմադրություն և՛ պարզ հանդիսատեսի, և՛ լուրջ հանդիսատեսի համար:
-Պիեսի հերոսները ճակատագրական, կործանարար ընտրության են գնում` հանուն պարզ նյութական կարիքների, ձմեռվա թթվի և համանման այլ «բարիքների»: Սակայն ներկայացումն ավարտվում է «Առավոտ լուսոյի» արտասանությամբ: Ինչպե՞ս ստացաք գետնատարած (Ձեր բառն օգտագործեմ) այս իրականությունից մինչև վերասլաց արժեքներ ձգվող անցումը:
-Բոլոր ռեժիսորները, թատրոնների ղեկավարները խուսափում են հոռետեսական վերջաբանից: Չգիտեմ` որքան են նրանք ճիշտ: Կա հոռետեսություն, որն ավելի արժեքավոր է, քան լավատեսությունը: Հոռետեսությունն արթնացնում է մարդկանց: Չի կարելի հասարակության գլխի տակ փափուկ բարձ դնել: Իմ հոռետեսությունը պատճառաբանված է կյանքի իրավիճակներով: Բայց ներկայացման մեջ որոշողը ոչ միայն դրամատուրգն է, այլև ռեժիսորը: Ռեժիսորը` գուցե և ավելի: Ես չեմ ուզում պիեսի հեղինակի իրավունքները գերադասել, որովհետև բեմադրության հեղինակն էլ իր իրավունքներն ունի, իր գեղագիտությունը, իր տեսիլքները, իր հարցերի պատասխանները: Այնպես որ, պիեսի բեմադրության հարցում շատ բան է որոշում ռեժիսորը:
-Խոսեցիք Նարեկ Դուրյանից, կցանկանայի անդրադառնալ մեծ սեր ու ժողովրդայնություն վայելող Վարդան Պետրոսյանին, ով գրում է, խաղում իր գրածը` ներկայացումներին տալով շոուի արտաքին ոճավորում, բայց խորքում շատ կարևոր, անհանգստացնող խնդիրներ է վեր հանում: Ասել է՝ շոուն էլ կարող է խորություն, էլիտար (դարձյալ Ձեր բառն օգտագործեմ) ասելիք ունենալ:
-Վարդան Պետրոսյանն այսօր ողբերգական վիճակի մեջ է, և ես չեմ ուզում նրա արվեստի մասին որևէ քննադատական բան ասել: Բայց և չեմ կարող չասել, որ շոուն շատ է, թատրոնը` քիչ: Նրա ներկայացումներում շա՜տ շատ է հրապարակախոսությունը: Մի քանի անգամ առիթ եմ ունեցել ասելու, որ հրապարակախոսությունը գրականության, արվեստի ուժեղ կողմը չէ: Հրապարակախոսությունն ուղղված է ցածրակարգ հանդիսատեսին և ընթերցողին: Թեև պիտի ասեմ, որ մեր թե՛ հին, թե՛ նոր շրջանի գրականության մեջ կան շատ ընդգծված հրապարակախոսական շեշտադրումներ: Դա գալիս է մեր ժողովրդի կյանքից: Այնքան ազգային, պատմական, սոցիալական ցավոտ հարցեր ունենք, որ գրողը, կամա-ակամա, գրում է դրանց մասին, վեր հանում խնդիրները, ցույց տալիս եղած իրավիճակները: Վարդանն էլ է այդ բանն անում, որովհետև կյանքն այնպիսին է, որ անհնար է դրանից խուսափել: Վարդանի թատրոնի տեսակն իրավունք ունի ապրելու, բայց նրան նմանակողներն այդ իրավունքը չունեն և խանգարում են լուրջ թատրոնին: Վարդան Պետրոսյանն իր տեսակն ունի, ինքն իր նման է: Եվ դա հարստություն է: Բայց նրան պետք չէ կրկնել:

«ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ Է ՈՉ ՄԻԱՅՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ, ԱՅԼԵՎ ԱՄԲՈՂՋ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ, ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՐ»

-Գրողների միության նոր նախագահից` Էդվարդ Միլիտոնյանից, ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք:
-Լևոն Անանյանը շատ աշխույժ գործունեություն էր ծավալել գրողների միությունում, փորձում էր հնարավոր ամեն ինչ անել մեր դժվար ժամանակերում, ու շատ բան արեց: Հիմա կարծում եմ, որ նոր նախագահը` Էդվարդ Միլիտոնյանը, պիտի աշխատի ոչ միայն շարունակել Լևոն Անանյանի թողած գրական ավանդույթները, այլև ինչ-որ բան ավելացնել, մի քանի քայլ առաջընթաց գրանցի գրողների միության կյանքում: Բայց և ասեմ, որ բարդ կառույց է գրողների միությունը: Հենց միայն պետական մրցանակի քառասունութ հավակնորդներ ունենալու պարագայում փորձիր աշխատել այդ կառույցի հետ: Շա՜տ դժվար է: Այդ քառասունութ հոգուց յուրաքանչյուրը համոզված էր, որ հենց ինքն էր մրցանակի արժանի: Եթե մենք ունենայինք ճշմարիտ գրական չափանիշներ այսօր, այդ գրքերը չպետք է ներկայացվեին պետական մրցանակի: Չափանիշների այսպիսի մոտեցումն անընդունելի է: Չեղավ մեկը, որ ինքնաբացարկ հայտարարեր, հաներ իր գիրքը մրցանակի հավակնորդների շարքից` հանուն մեկ այլ գրքի, մեկ այլ հեղինակի: Չկա այդ բարոյականությունը մեզ մոտ: Եվ սրա դեմն առնել գրեթե անհնար է: Ամեն մեկն իր թառն է նվագում, և չի ուզում լսել ուրիշի նվագը: Այս պայմաններում ես չեմ նախանձում գրողների միության որևէ նախագահի: Շուրջ հիսուն տարի գրողների միության անդամ եմ, բազմիցս պատասխանատու դիրքեր եմ զբաղեցրել գրական դաշտում, և ներսից գիտեմ, թե ինչքան դժվար է ղեկավարել այդ կառույցը: Բոլորը ուզող են, և ոչ ոք չի մտածում մի լավ բան տալ` հանուն գրական կյանքի, հանուն գրական մթնոլորտի: Թեև եթե իմ այս խոսքերը նրանք կարդան, կզարմանան, կժխտեն: Բայց և չմոռանանք, որ գրողների միությունը միշտ էլ այս բարդույթի մեջ է եղել` սկսած 1934 թվականից, երբ հիմնադրվեց այն: Գրողների միության ամբողջ տարեգրությունը նայելիս կտեսնեք, թե ինչքան դժվար հարցեր են ծագել, որոնք զգալի չափով չեն լուծվել կամ սխալ են լուծվել: Այդուամենայնիվ, ես համոզված եմ, որ գրողների միությունն անհրաժեշտ կազմակերպություն է ոչ միայն գրականության, այլև ամբողջ մշակույթի, հասարակության համար: Քիչ են իսկական գրողները, կեղծերն անհամեմատ շատ են: Եվ որքան կեղծ է գրողը, այնքան ուզվոր է ու մեծամիտ: 1930-ականներին էլ է այդպես եղել: Ինչպե՞ս վարվեցին Չարենցի հետ: Հեռացրին գրողների միությունից, բանտարկեցին, խոշտանգեցին, սպանեցին: Եթե Չարենցի հետ են այդպես վարվել, մյուսների մասին ի՞նչ խոսեմ: Եթե մենք պատմական հիշողություն ունենայինք, պիտի փորձեինք բարոյապես ինքներս մեզ վերանայել, մաքրվել: Ոչ միայն անցյալը մաքրել կեղծիքներից, ոչ միայն անցյալի ճիշտ գնահատականը տալ, այլև ներկայում ճշմարիտ ապրել: Ոչ մի մրցանակ ոչ մի գրողի, ոչ մի կոմպոզիտորի, ոչ մի ճարտարապետի չի անմահացնում: Այս իմաստնությունը պետք է ունենալ: Ֆրանսիայում մի գրական մրցանակ կա` «Գոնկուրի մրցանակը», որի գումարային արժեքը տասը եվրո է, բայց անվանական արժեքը, հեղինակությունը շատ բարձր է: Այն հանձնվում է սրճարանում, ակումբային մթնոլորտում, առանց շքեղ արարողությունների: Հրաշալի կլիներ այս փորձը կիրառել նաև Հայաստանում: Մեզանում գործող մրցանակացավից պետք է փորձենք ազատվել:
-Պատրաստվում եք նոր գիրք հրատարակելու: Պատմեք այդ մասին:
-Նոր գիրքը ժողովածու է, որում ընդգրկված է «Դավայաթաղ» վեպը` նախկինում արդեն տպագրված, «Լոմբարդ», «Եվա» պիեսները և «Սարդը» պատմվածքը: Այս ժողովածուն ինձ համար կարևոր է նրանով, որ ես այդտեղ ներկա եմ` որպես իմ նախասիրություններն ունեցող հեղինակ:
-Ի՞նչ ունեք ասելու այդ գրքի ապագա ընթերցողներին:
-Ընթերցողներին առհասարակ հորդորում եմ գիրք կարդալ: Հեռուստատեսությունն ու համացանցը մեզ փչացրին: Ընթերցումը շատ դժվար ու հաճելի աշխատանք է: Եթե գրականությունը գրքով, մամուլով չընթերցվի, այն, փաստորեն, չի ընթերցվում: Բառը, տողը, պարբերությունը, դրանց գեղագիտությունը պետք է զգաս թղթի վրա, գրքի էջերում: Ժամանակակից տեխնիկական միջոցներն այդ հնարավորությունը չեն ընձեռում: Հիմա մեր ընթերցողը բթացած է: Եվ երբ ասում են, որ այսօր ժամանակակից գրականություն չունենք, ծիծաղելի բան են ասում, պարզապես անտեղյակ են, անգետ: Ինչ-որ բան մերժելու համար պետք է ճանաչես: Հաճախ այն տպավորությունն եմ ստանում, որ մարդիկ մեր մշակույթը չեն սիրում: Երևանի ամենագեղեցիկ վայրերից մեկը Կասկադն է: Դա թանգարան է բաց երկնքի տակ: Ես զայրանում եմ, որ այդ հիանալի տարածքը «բնակեցրել» են կատուներով, նապաստակներով, թեյնիկներով և այսպիսի այլ բաներով: Մենք մեզ և օտարին ցույց տալու համար չունե՞նք հայ մշակույթ, հայ արժեքներ: Կասկադում ցուցադրվող աշխատանքները ողորմելի աշխատանքներ են: Հետո ի՞նչ, որ մեծահարուստ մեկն առել է այդ տարածքն ու բարեկարգել: ՈՒրեմն պիտի իր հավաքածուի անարժեք նմուշնե՞րը ցուցադրվեն: Թող մեր քաղաքում մերը, հայկականը ցուցադրվի: Կուզեի, որ Գաֆեսճյանի ամբողջ հավաքածուն հանեին այդ տարածքից ու այնտեղ ցուցադրեին հայ մշակույթը:
-Մենք քանդելու մեջ, եղածը վերացնելու մեջ մրցակից չունենք: Ավելի ճիշտ չի՞ լինի, որ մեկ այլ տարածք, փողոց, զբոսայգի առանձնացնեն և բացառապես ցուցադրեն Ձեր նշած արժեքները, որոնք, բնականաբար, տեսնելու, ճանաչելու հրամայական պահանջը կա մեզանում: Եվ արդյո՞ք դա պետության, Երևանի քաղաքապետարանի հոգածության խնդիրը չէ:
-Անշուշտ, պետության հոգածության խնդիրն է: Բայց և այնպես ես կուզենայի, որ Գաֆեսճյանի հավաքածուն լցնեին մի որևէ նրբանցքում ու այդ փողոցը տային հայերին: Ինչո՞ւ այդ գեղեցիկ փողոցում չցուցադրել մեր խաչքարերը, մեր գեղանկարչական գլուխգործոցները` լուսանկարների ձևով, մեր ճարտարապետական մանրակերտները:
-Ես Ձեր մտահոգությունը լիովին կիսում եմ, բայց Երևանում ուրիշ փողոցներ էլ կան, ինչո՞ւ հատկապես այդ բարեկարգ, կարելի է ասել քաղաքային առումով միակ ստացված վայրը քանդել` մի նոր բան ստեղծելու համար: Չի կարելի՞ ունենալ Երևանում և՛ Կասկադ, և՛ ընդգծված հայկական, ազգային նկարագիր ունեցող տարածք: Քանդել-վերակառուցելու տխուր նախօրինակը Հյուսիսային պողոտան չէ՞:
-Տրամաբանակա՞ն է Ալեքսանդր Թամանյանի արձանի հետևում այդ առարկաները ցուցադրել:
-Տրամաբանակա՞ն է Ալեքսանդր Թամանյանի հայացքի առջև Հյուսիսային պողոտա ունենալ` նման տեսքով:
-Իհարկե, տրամաբանական չէ: Հանցագործություն է: Եվրոպան իր մեկ-երկուհարկանի փլատակ կառույցները պահպանում է, վերակառուցում այնպես, որ դրանցում կյանքը շարունակվի: Իսկ մենք քանդում ենք: Ես քայլում եմ մեր ժամանակակից փողոցներով, դրանք ինձ օտար են: Քանի՜ մեկ-երկուհարկանի, սև տուֆից կառուցված շինություններ քանդեցին մեր քաղաքում: Դրանք կարող էին պահպանել, ամրացնել և դարձնել թանգարաններ, գրադարաններ, հավաքատեղիներ: Բայց այդ գիտակցությունը չունեցան: Նախ և առաջ չունեցավ ընկեր Նարեկ Սարգսյանը:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ